Nóesis ma naturę prostego, bezpośredniego, intuicyjnego i umysłowego wglądu w istotę rzeczywistości. Platon odróżnia to poznanie od poznania dianoetycznego (gr. diánoia – poznanie umysłowe za pośrednictwem czegoś). Nóesis jest więc poznaniem umysłowym bezpośrednim. Diánoia – poznaniem umysłowym pośrednim. Pierwsze poznanie jest intuicyjne, drugie jest dyskursywne, czyli rozumowe. Poznanie dianoetyczne opiera się na poznaniu noetycznym, zakłada je, jak również nie mogłoby w ogóle zaistnieć bez niego. Poznanie dianoetyczne ma charakter przedmiotowy, a to oznacza, że ma podobną strukturę do poznania zmysłowego. Otóż, zawsze związane jest z jakimś obiektem. Poznaje coś „przed sobą” (stąd zresztą nazwa „przedmiot” – czyli coś rzuconego przed). Może to być obiekt zewnętrzny, jak jakaś rzecz istniejąca w świecie, albo obiekt wewnętrzny, jak jakieś wyobrażenie w naszej wyobraźni.

W przeciwieństwie do poznania dianoetycznego, poznanie noetyczne ma charakter podmiotowy, a to z kolei oznacza, że nie poznaje czegoś „przed sobą”, ale coś, co znajduje się niejako „przed sobą” (stąd nazwa „podmiot” – czyli coś rzuconego pod). Poznając noetycznie, poznajemy to, co jest „narzędziem” naszego poznania, a więc to, czym „patrzymy” na różne przedmioty, to, poprzez co je poznajemy.

W starożytnej i średniowiecznej tradycji filozoficznej nóesis nazywano intelektem, odróżniając go od rozumu. Intelekt jest władzą umysłową, która poznaje wprost, bezpośrednio, bez potrzeby konstruowania pojęć i sądów, bez rozumowania. Rozum natomiast poznaje w sposób pośredni, a więc za pośrednictwem pojęć i sądów, a także bardziej lub mniej złożonych rozumowań. Rozum pochodzi od intelektu. Można powiedzieć nawet, że rozum jest intelektem, który chce „zobaczyć” to, co poznaje, chce to uchwycić w ramach swej zdolności poznawczej. Efektem tego podejścia są właśnie pojęcia i sądy. Intelekt „czysty”, a więc taki, który „nie ogląda” siebie, poznaje w sposób niewyraźny, nieuchwytny, można by rzec – kontemplacyjny, a przede wszystkim w dużej mierze nieuświadomiony. Aby wskazać na poznanie noetyczne, które z samej swej natury przekracza ludzkie zdolności poznawcze, człowiek zmuszony jest korzystać z różnych metafor. Najbardziej rozpowszechniona jest metafora światło (zobacz zakładkę ŚWIATŁO). Inną często używaną metaforą jest intuicja (zobacz zakładkę INTUICJA). Kolejną metaforą, odwołującą się do funkcjonowania jednego ze zmysłów, jest głos (zobacz zakładkę GŁOS). Jeszcze inną jest tchnienie (zobacz zakładkę TCHNIENIE). Niekiedy też, odnosząc się do poznania noetycznego, mówi się o dotyku (zobacz zakładka DOTYK), a niekiedy o smaku (zobacz zakładka SMAK). Bardzo popularną i rozpowszechnioną w kulturze metaforą jest serce (zobacz zakładka SERCE).